Quyền hạn và trách nhiệm không rõ ràng, hoạt động hành chính còn mang nặng yếu tố chính trị đã tước đi tính chuyên nghiệp của bộ máy hành chính, công chức không tin vào chính năng lực bản thân nên phải dựa vào các thủ tục chằng chịt để bảo vệ "sinh mạng chính trị".

Trung tuần tháng 10 một cuộc hội thảo về cải cách hành chính được Chính phủ tổ chức ở Hạ Long, tiếp nối một chuỗi dài hội thảo về đề tài này đã diễn ra từ hơn 10 năm qua mà đến nay chưa có tiến bộ nào đáng kể. Cũng vẫn là những lời than vãn và tâm trạng sốt ruột nhìn dưới nhiều góc cạnh.

Giới công chức thì nhìn cải cách hành chính dưới góc độ tiền lương không đủ sống, phía doanh nghiệp nhìn ở khía cạnh thủ tục rườm rà gây cản ngại quá nhiều cho chuyện làm ăn, người dân mệt mỏi về nền hành chính quốc gia với kết luận đầy mỉa mai "hành là chính". Chính phủ thì nhìn một cách toàn diện hơn với các kế hoạch ngắn lẫn dài hạn, vận dụng trí tuệ của những chuyên gia hàng đầu vào các chương trình lớn như Chính phủ điện tử, tin học hoá, tinh giản biên chế...

Vai trò quyết định trong cải cách hành chính được nhìn từ nhiều đối tượng. Về mặt lý thuyết thì ai cũng thấy sự minh bạch, công khai và đơn giản hoá là cốt lõi của cải cách hành chính. Ai cũng thấy được sự trì trệ của bộ máy hành chính, bao nhiêu sức lực đã đổ vào đây nhưng khó khăn vẫn còn chồng chất. Chẳng qua là vì nền hành chính của chúng ta hiện nay chẳng khác gì một ngôi nhà quá cũ, được sửa chữa chắp vá liên tục nhiều nơi và rất nhiều lần, mà kết quả mang lại vẫn chưa phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội đang phát triển.

Nhưng có một nguyên nhân quan trọng khác là cải cách hành chính đụng chạm nhiều tới lợi ích cục bộ, lợi ích cá nhân, tệ quan liêu, tham nhũng. Sự hội tụ của những yếu tố này đã làm giảm áp lực đồng thời làm tăng sự do dự về cải cách để có một bộ máy hành chính chuyên nghiệp.


Cải cách hành chính đụng chạm nhiều tới lợi ích cục bộ, lợi ích cá nhân, tệ quan liêu, tham nhũng

Thời bao cấp, hoạt động của bộ máy hành chính công quyền chủ yếu là giải quyết chuyện xin - cho. Đến thời kinh tế thị trường thì đấy là chuyện dịch vụ - dịch vụ công - đòi hỏi sự đối xử bình đẳng với mọi đối tượng người dân cần đến nó, khác hẳn với dịch vụ tư hễ ai có tiền nhiều thì được hưởng dịch vụ chất lượng cao hơn.

Hệ thống tổ chức và hoạt động hành chính của chúng ta lâu nay có vẻ như quyền hạn và trách nhiệm chưa được phân định rõ ràng, chồng chéo lên nhau, đến khi có vấn đề vướng mắc thì không giải quyết được.

Chẳng hạn như ở một số nước, thủ tướng có quyền bổ nhiệm đồng thời có quyền cách chức các bộ trưởng; các bộ trưởng cũng có thẩm quyền tương tự với cấp dưới của mình. Chính vì vậy người được bổ nhiệm phải trực tiếp chịu trách nhiệm với cấp trên nếu có sai sót trong nhiệm vụ. Với quyền hạn ấy, những người đứng đầu trong bộ máy hành chính sẽ phải liên đới chịu trách nhiệm với nhau khiến cho những sai sót có thể được ngăn chặn kịp thời.

Ở nước ta hệ thống hành chính không hình thành như vậy. Người đứng đầu một tỉnh thành đúng ra là có hai vai trò: đại diện cho chính quyền trung ương và là công bộc của dân địa phương, nhưng lại không do thủ tướng bổ nhiệm và cũng không bị chính phủ cách chức khi không làm tròn trách nhiệm. Các chức danh khác thì được cơ cấu qua nhiều tầng nấc theo kiểu "tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách". Đây là hệ quả của việc không tách rời bộ máy hành chính ra khỏi quyền lực chính trị, thế là người công chức của bộ máy ấy mang theo mình tâm lý quyền lực, biểu hiện bằng sự hách dịch, gây phiền hà cho đối tượng cần đến họ và trong nhiều trường hợp đã biến quyền lực thành quyền lợi dẫn đến tham nhũng.

Quyền hạn và trách nhiệm không rõ ràng, hoạt động hành chính còn mang nặng yếu tố chính trị đã tước đi tính chuyên nghiệp của bộ máy hành chính, là lực cản cho việc giảm bớt các loại văn bản, thủ tục vô lý vốn xuất phát từ tâm lý hoài nghi về sự trung thực của người khác, còn người công chức thì không tin vào chính năng lực bản thân nên phải dựa vào các thủ tục chằng chịt để bảo vệ "sinh mạng chính trị" của mình.

Chính một quan chức đã từng thừa nhận công khai trong một buổi hội thảo: "Có cán bộ nhận ra những thủ tục không cần thiết, không hợp lý nhưng không mạnh dạn đề xuất loại bỏ vì muốn... an toàn".

Suy cho cùng thì điều khó nhất trong cải tổ hành chính là vượt qua được cách tư duy cũ về hệ thống công quyền với các thủ tục hành chính đều được qui định bằng pháp luật rõ ràng, các định chế thống nhất về quyền hạn truy cứu trách nhiệm của công chức không làm tròn nhiệm vụ.

"Căn nhà hành chính" cần được xây dựng lại với bản vẻ thiết kế chi tiết để biết chúng ta cần xây theo kiểu nào, kích thước ra sao cho phù hợp với thực tiễn đất nước
st