>>Đừng thay thế "chủ nghĩa lý lịch" bằng "chủ nghĩa bằng cấp"!


GS.TS Nguyễn Minh Thuyết. Ảnh: M.H.



Năm ĐH công lập sẽ được thí điểm thực hiện quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về chuyên môn, tổ chức biên chế, tài chính, nhân sự. Việc này có tác động như thế nào tới chất lượng giáo dục ĐH?

Tôi cho rằng, những quy định về quyền tự chủ của các trường trong dự thảo luật GDĐH là quy định cởi mở nhất từ trước tới nay. Nếu được thông qua, thì đến đầu năm 2013, không chỉ năm trường mà tất cả các trường đều tự chủ. Như vậy, việc để năm trường thí điểm thực hiện quyền tự chủ trong vòng một năm tới liệu có còn cần thiết và có gấp gáp quá không?

Nếu thận trọng hơn, nên có lộ trình; quyền tự chủ sẽ được xác lập theo những mức độ khác nhau, tùy năng lực của các trường. Điều quan trọng là phải có cơ chế để giám sát việc này.

Điều kiện tiên quyết nào để thực hiện quyền tự chủ trong các trường ĐH?

Trước hết, các trường phải có hội đồng trường, trong đó có sự tham gia của đại diện chủ sở hữu và các thành phần xã hội. Trong 450 trường ĐH, CĐ mới chỉ 8 trường có hội đồng trường, hoạt động èo uột. Nhiều trường mời doanh nghiệp tham gia hội đồng, nhưng doanh nghiệp cũng chẳng mặn mà dự họp hay đóng góp gì. Còn chính quyền và cộng đồng dân cư gần như không thể có tiếng nói nặng ký đối với kế hoạch, nội dung, phương pháp đào tạo và cách thức điều hành công việc của các trường.

Ngoài ra, phải có cơ chế kiểm định chất lượng đào tạo. Hiện nay, nước ta chưa có một tổ chức kiểm định nào, trừ Cục Khảo thí và Kiểm định chất lượng của Bộ GD&ĐT vừa làm nhiệm vụ quản lý nhà nước, vừa thực hiện nghiệp vụ tổ chức thi và kiểm định chất lượng.

Từ nay đến lúc có hệ thống kiểm định chất lượng, các trường phải tự kiểm định chất lượng rồi tự công bố. Đó mới là đánh giá trong. Muốn khách quan, phải có cả đánh giá ngoài.

Nhưng dù có hình thành được hệ thống kiểm định chất lượng thì với một hệ thống mới mẻ, chưa có kinh nghiệm, cộng thêm yếu tố tiêu cực thường rất phổ biến trong xã hội hiện nay, liệu kết quả kiểm định của các tổ chức kiểm định có đảm bảo tin cậy không? Với những quy định trong dự thảo Luật GDĐH về kiểm định chất lượng, tôi chưa tìm thấy câu trả lời.

Bởi vậy, tôi chia sẻ với lo lắng của nhiều người là việc trao quyền tự chủ cho các trường, từ xác định chỉ tiêu tuyển sinh đến xây dựng chương trình đào tạo, in, cấp bằng… Không có lộ trình hợp lý và cơ chế giám sát hữu hiệu sẽ khiến chất lượng giáo dục ĐH đã thấp lại càng thấp thêm.

Tự chủ, nhìn một khía cạnh nào đó cũng chính là một mô hình “thị trường hóa” giáo dục ĐH, quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Với quan niệm truyền thống của người Việt Nam, nghề dạy học là nghề rất thiêng liêng. Nhiều nhà giáo dục hàng đầu kiên quyết phản đối khái niệm thị trường giáo dục. Nhưng chúng ta không thể duy ý chí được vì thực ra Việt Nam đã có thị trường giáo dục rồi.

Một số nước đã sang Việt Nam liên kết mở trường. Hầu hết các trường ngoài công lập của ta hiện nay đều hoạt động theo kiểu doanh nghiệp. Ngay ở trường công, cũng có những bộ phận hoạt động theo lợi nhuận. Bởi vậy, có thừa nhận thực tế này mới có chính sách đúng để điều chỉnh được.

Theo tôi, điều đáng bàn hơn là chất lượng của thị trường này. Mô hình đào tạo ĐH hiện nay có nhiều đổi mới nhưng rất phức tạp. Rất nhiều chương trình liên kết với nước ngoài là liên kết với những trường rởm, tức là những trường được phép thành lập như một doanh nghiệp nhưng không được công nhận chất lượng. Chính vì vậy, mới có chuyện người học được cấp bằng thạc sỹ, tiến sĩ của trường Mỹ mà không cần biết tiếng Anh!

Hoạt động của nhiều trường tư rất manh mún, vốn đầu tư rất nhỏ. Có trường tay không bắt giặc, xin được quyết định mở trường là chiêu sinh ngay mà không thèm có cơ sở vật chất, chỉ đi thuê. Tuyển sinh được là lại vốn rất nhanh. Như thế có khác gì lò luyện thi? Bức tranh ĐH của ta hiện nay giống như nhà ở đô thị cũ, diện tích chừng 30 - 40m2, ở thì được, nhưng về sau thành phố muốn giải tỏa để làm đẹp thì không có cách gì giải quyết vì không đủ tiền đền bù.

Nhằm tạo ra những mô hình mới làm hình mẫu cho GDĐH Việt Nam, gần đây, Nhà nước lập ra năm trường ĐH kết hợp với nước ngoài, gọi là ĐH xuất sắc. Tôi không tin vào hiệu quả của mô hình này, dù kinh phí bỏ ra rất lớn, đối ứng của phía Việt Nam cũng tới 200 triệu USD/trường. Tính ra năm trường đầu tư hết 1 tỷ USD, cộng thêm phần tài trợ quốc tế chắc chắn đây thuộc dự án phải đưa ra Quốc hội xem xét.

Năm 2010, một đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã đi khảo sát một trong năm trường vào khóa đầu tiên. Khi đó, cả trường có 28 học sinh. Học phí 15.000 USD/người/năm. Để khuyến khích, Nhà nước đóng thay cho mỗi em 7.500 USD/năm.

Trong khi các em đó không thuộc đối tượng chính sách như gia đình có công với nước hoặc dân tộc thiểu số. Hơn nữa, học sinh vào các trường đó thường không phải học sinh xuất sắc. Nhà nước đầu tư như thế có đúng chỗ, đúng đối tượng không?

Cảm ơn ông.

Theo Mỹ Hằng (TP/thực hiện)