Không một ai ở bản Gà (Bắc Giang) có thể giải thích
được nguyên nhân tại sao mình lại bị bệnh. Ngày trước, người thì bảo căn
bệnh là do bị “con ma rừng” bỏ thuốc, người thì đoán đây là căn bệnh
thối lưỡi do bị trúng gió độc trên núi.
Những người
dân ở bản Gà (xã Vân Sơn), huyện Sơn Động, Bắc Giang, từ thế hệ này sang
thế hệ khác luôn bị ám ảnh bởi một căn bệnh lạ không rõ nguyên nhân, họ
đặt cho nó một cái tên là bệnh “lưỡi đen”.
Đến nay,
người dân Bắc Giang mới chỉ biết đến bản Gà là có nhiều trường hợp mắc
căn bệnh “lưỡi đen”, khi chúng tôi quay trở lại đây phát hiện thêm, bệnh
này đã xuất hiện cả tại bản Sản 3, xã Hữu Sản, huyện Sơn Động.
Bản Gà không yên
Bản
Gà có 106 hộ đồng bào Kinh, Nùng, Tày, Cao Lan, Dao sinh sống san sát
dưới thung lũng nằm cách trung tâm huyện Sơn Động gần 20km với đường đá
vút lên lượn xuống theo các dãy núi.
Đưa chúng tôi
đi thăm bản, ông Nguyễn Văn Nhâm cao niên nhất trong bản nhớ lại : “Từ
khi tôi sinh ra thì căn bệnh lạ này đã có rồi. Nhưng ít lắm! khoảng 4
đến 5 năm mới có người bị bệnh. Vậy mà từ năm 1995 đến năm 2002 cả bản
có gần 15 trường hợp mắc bệnh. Riêng gia đình anh Ma Văn Công có 3 người
cùng bị”.
Căn nhà cấp bốn lụp sụp giữa bản là gia
đình anh Ma Văn Công và chị Hoàng Thị Tằng, nhà đang "giữ kỷ lục" về số
người mắc bệnh “lưỡi đen” nhiều nhất bản.

Người dân mỗi khi nhắc đến bệnh "lưỡi đen" đều cảm giác ghê rợn, rùng mình

Dù
đã 15 năm trôi qua, nhưng khi nhắc lại câu chuyện trên nét mặt người
phụ nữ gần bốn mươi tuổi vẫn không giấu được nét sợ hãi: “Đó là vào năm
1996 khi tôi mới sinh đứa con đầu lòng thì anh Công bị ốm người gầy sọp
nằm li bì ở nhà. Sau đó gần một tuần thì tôi cũng xuất hiện những triệu
chứng giống anh. Tôi cảm thấy khó thở, chóng mặt, chân tay bủn rủn, hoa
mắt, chóng mặt không thể đi lại hay cử động được, ăn uống thì mất vị
giác. Ở cuống lưỡi mới đầu có vài chấm thâm đen sau đó loang ra cả
lưỡi...".
Chị Tằng đã dùng đủ thứ thuốc cũng không
thấy bệnh tình thuyên giảm. Bệnh viện thì xa mà nhà tôi cũng không có
tiền đi khám, vợ chồng tôi cứ tưởng chết chắc rồi đấy chứ. Sau đó có
người trong bản bảo lấy hạt đỗ xanh nhai sống nếu thấy có mùi thơm thì
là bị trúng độc. Khi hai vợ chồng tôi nhai thì đều cảm thấy ngon và thơm
chứ không có mùi hăng hăng, tanh tanh. Lạ lắm! Tôi không hiểu sao khi
ăn đỗ xanh sống lại có vị giác mà ăn các thứ khác thì chẳng có mùi vị gì
cả”.
Khi đã xác định được nguyên nhân gây bệnh. Một
thầy lang trong bản đã cho vợ chồng chị nhai sống một loại rễ cây rừng
để “tẩy độc”. Sau đó một thời gian thì sức khỏe chị Tằng, anh Công dần
dần bình phục, lưỡi cũng không còn thâm đen nữa.
Ngay
trưởng bản Gà anh Nguyễn Văn Thuận cũng từng là nạn nhân của căn bệnh
này vào năm 2002. “Tôi cảm thấy chân tay rã rời, ho khan, khó thở, cảm
giác chán ăn, không ăn được, mà ăn uống thì mất dần vị giác, lưỡi xuất
hiện những quầng thâm đen loang dần. Lúc đó tôi phải uống thuốc lá và rễ
cây của người cậu họ mới khỏi”, anh Thuận kể.
Bệnh “lưỡi đen” và nỗi ghê sợ lan truyền
Đến
nay, người dân Bắc Giang mới chỉ biết đến bản Gà là có nhiều trường hợp
mắc căn bệnh “lưỡi đen”, khi chúng tôi quay trở lại đây phát hiện thêm,
bệnh này đã xuất hiện thêm tại bản Sản 3.

Ông Quang là trường hợp bị phát hiện bệnh "lưỡi đen" đầu tiên ở bản Sản 3.

Cách
đây khoảng 5 năm, anh Nguyễn Văn Cường là người cuối cùng của bản Gà
mắc căn bệnh “đen lưỡi” này. Nhưng cũng từ năm 2000 trở lại đây rất
nhiều người dân ở xã láng giềng xã Hữu Sản, huyện Sơn Động mắc bệnh với
các triệu chứng giống ở bản Gà, xã Vân Sơn, đặc biệt là bản Sản 3.
Người
đầu tiên mắc bệnh ở đây là ông Vi Xuân Quang. “Người đang khỏe mạnh
bình thường thì tôi cảm thấy trong người mệt mỏi, đi lại không đứng
vững, họng nổi hạt đau rát, khi ăn thì mất dần mùi vị. Trong gần một
tháng tôi sút hơn chục cân, lưỡi đen thâm tím quầng cả ra chân răng”,
ông Quang nhớ lại trong cái rùng mình.
Sau khi ông
Quang khai hỏa, bệnh “lưỡi đen” tìm đến từng nhà trong bản gõ cửa. Chị
Hoàng Thị Thủy, chị Bùi Thị Gái lần lượt ngã bệnh. Giờ đây 83 hộ dân ở
Sản 3 hễ có người thân bị đau họng, ho khan…thì điều đầu tiên họ nghĩ
đến là bệnh “lưỡi đen”.

Ông Hà Xuân Thùy, ông Nguyễn Văn Nhâm cao niên nhất trong bản và trưởng bản Gà anh Nguyễn Văn Thuận cùng từng là nạn nhân của căn bệnh này.

Ông
Nông Văn Lại, trưởng bản cho biết: “Trung bình mỗi năm có 2 trường hợp
mắc bệnh, riêng năm 2008 có 6 trường hợp trong đó đa số là phụ nữ. Bệnh
thường phát vào từ tháng 4 đến tháng 8 hàng năm. Những người bị bệnh
thường có các triệu chứng như ho khan, khó thở, đau họng ăn, uống mất vị
giác, sút cân. Lưỡi hoặc chân răng thâm tím. Những trường hợp bị “lưỡi
đen” ở Sản 3 đều được chữa khỏi nhờ lá thuốc và rễ cây trên rừng.
Mơ hồ về nguyên nhân
Khi
chúng tôi hỏi những người từng mắc căn bệnh “lưỡi đen” về nguyên nhân
thì chỉ nhận được những cái lắc đầu. Không một ai có thể giải thích được
nguyên nhân tại sao mình lại bị bệnh. Ngày trước, người thì bảo căn
bệnh là do bị “con ma rừng” bỏ thuốc, người thì đoán đây là căn bệnh
thối lưỡi do bị trúng gió độc trên núi. Giờ đây khi trình độ dân trí cao
lên thì đồng báo lại cho rằng căn bệnh đó là do người bệnh bị trúng một
loại độc kỳ lạ nào đó.
“Nếu trúng độc thì đi bệnh
viện khám phải biết bị trúng độc gì chứ. Ngày trước khi nhận thức của
đồng bào còn thấp, chưa có thói quen đi bệnh viện khám khi bị ốm thì cho
rằng bị trúng độc đã đành. Vậy mà cách đây 5 năm trong bản có anh
Nguyễn Văn Cường (46 tuổi) cũng mắc bệnh với các triệu chứng như thế
xuống bệnh viện khám mà chẳng ra bệnh gì. Về nhà uống thuốc lá và rễ cây
của thầy lang thì khỏi. Vì thế mà bà con trong bản hoang mang lắm”, anh
Nguyễn Văn Thuận giọng buồn rầu cho biết.

Ông Nguyễn Văn Hưng (43 tuổi) ở bản Gà với bài thuốc giải độc nổi danh nhất vùng.

Bản
thân chúng tôi sau khi nghe chuyện của những người mắc bệnh “lưỡi đen”
thì nhận ra một điều: Tất cả những người trước khi măc bệnh “lưỡi đen”
đều có thể trạng kém, yếu, làm việc quá sức, ăn uống không đầy đủ và
không đảm bảo vệ sinh.
Bí quyết trị “độc” của ông lang vườn
Có
bệnh thì vái tứ phương, sau vụ của anh Cường thì đồng bào ở miền sơn
cước này tuyệt đối tin vào thầy lang. Ở bản Gà và Sản 3 với nhiều dân
tộc thiểu số sinh sống như Nùng, Tày, Cao Lan, Dao và dân tộc nào cũng
có các bài thuốc bí truyền của dân tộc mình.
Người
có công hóa giải căn bệnh “lưỡi đen” truyền từ đời này sang đời khác là
ông Nguyễn Văn Hưng (43 tuổi) ở bản Gà với bài thuốc giải độc nổi danh
nhất vùng. Theo ông Hưng thì bệnh “lưỡi đen” được truyền theo nguồn
nước, nguồn thức ăn và đường không khí. Nhưng cụ thể là gì thì chính ông
cũng không giải thích được.
Những người tìm đến ông
đều có các triệu chứng giống nhau như đau họng, mệt mỏi, sốt, ho khan,
lưỡi thâm đen. “Để biết được người mắc bệnh lâu chưa và năng hay nhẹ chỉ
có duy nhất một cách đó là bắt mạch, bấm vào móng tay hoặc yết hầu.
Thông thường những người nào mới bị thì mới bị thâm đen ở chân lưỡi, còn
những người bị nặng thì nan ra tận đầu lưỡi và chân răng. Bệnh này nó
giết dần người dân, nhiều người do chủ quan không chữa trị kịp thời mà
nguy hiểm đến tính mạng”, ông Hưng nói.
Bài thuốc
của ông Hưng là lá và rễ cây được ông hái từ các vách đá trên núi cao
mang về phơi khô tán nhỏ. Những bệnh nhân bị “lưỡi đen” đều được ông
trực tiếp chữa trị. Người bị bệnh được ông sắc cho hai thang thuốc uống,
một thang để “tháo ra” một thang để “cầm lại”.
Ông
Hưng cho biết: “Tùy vào thể trạng của từng người, bị nặng hay nhẹ mà sắc
thuốc với liều lượng thích hợp. Sau khi uống thuốc được một hai giờ
người bệnh sẽ “miệng nôn, trôn tháo”, khoảng một tháng sau thì sức khỏe
sẽ hồi phục lại bình thường”.

Ông Hà Xuân Thùy, cũng có nhưng bài thuốc gia truyền về xương khớp của dân tộc mình.

Ở
bản Gà cũng phải kể đến đến công lao của ông Hà Xuân Thùy – Nhà báo
làng với “ Đài phát thanh bản Gà” gần 25 năm phát thanh phục vụ trong
bản. “Đài” đã tích cực tuyên truyền nâng cao ý thức chăm sóc sức khỏe y
tế thôn bản, đó cũng có thế là nguyên nhân mà trong mấy năm gần đây bản
Gà không có ai bị “lưỡi đen” nữa.
Ông tâm sự: “Cuộc
sống của đồng bào ở đây con nhiều khó khăn, lạc hậu, nhận thức còn kém.
Nhiều kẻ xấu đã lợi dụng điều đó để hành nghề mê tín, tuyên truyền gây
chia rẽ mất đoàn kết các dân tộc trong bản. Những người khi bị bệnh đã
không đi khám mà tự tìm thuốc chữa trị rất nguy hiểm đến tính mạng”.
Đã
bao đời nay căn bệnh “lưỡi đen” làm hãi hùng thế hệ này sang thế hệ
khác, đồng bào ở bản Gà và Sản 3 vẫn đau đáu một điều mong các cơ quan
chức năng và ngành y tế sớm tìm ra nguyên nhân căn bệnh kỳ lạ này để
đồng bào yên tâm sinh sống và sản xuất.